Μια Κυριακή των Βαΐων

Σαν σήμερα, Κυριακή των Βαΐων οι Μεσολογγίτες αποφάσισαν να κάνουν την ηρωική τους έξοδο και να σπάσουν τον πολιορκητικό κλοιό των Τούρκων. Τον Απρίλιο του 1826, και πιο συγκεκριμένα τη νύχτα της 10^ης Απριλίου, οι Μεσολογγίτες αποφάσισαν ότι είχε φτάσει ο καιρός να βγούν από την πόλη.

Η ιστορία κατέγραψε τα γεγονότα της πολιορκίας του Μεσολογγίου αλλά η ποίηση, και πιο συγκεκριμένα η ποίηση του Διονυσίου Σολωμού σκιαγράφησε το ηθικό μεγαλείο των Μεσολογγιτών απέναντι στις προκλήσεις και τις αντιξοότητες.

Για εμάς, ωστόσο, αυτό το παρελθόν μοιάζει μάλλον εξιδανικευμένο και απόμακρο. Και αλήθεια, είναι ως ένα βαθμό εξωραϊσμένο˙ η τέχνη έχει την τάση να εξυψώνει.

Όμως, η ανάγκη διατήρησης της εσωτερικής ελευθερίας υπάρχει ακόμα και σήμερα. Και αυτό είναι το μήνυμα των  «Ελεύθερων Πολιορκημένων», ότι δηλαδή η εσωτερική ελευθερία είναι το στοιχείο που δίνει στην ανθρώπινη ζωή αξία. Έτσι, νομίζω ότι ο ποιητής του Αγώνος έχει κάτι να μας πει και σήμερα. Μας συμβουλεύει να παραμείνουμε εσωτερικά ανεξάρτητοι, όπως ακριβώς παρότρυναν και οι στωικοί φιλόσοφοι με έναν κάπως πιο αυστηρό τρόπο βέβαια.

Αλλά ακόμη κι αν αδιαφορεί κανείς για το πιο πάνω μήνυμα του ποιήματος, αξίζει να συνεχίσει την ανάγνωση γιατί θα πάρει από το έργο του Σολωμού εξαιρετικά παραδείγματα γλωσσικής αρμονίας, γλαφυρότητας και παραστατικότητας.

Σας αφήνω με ένα από τα πιο περιγραφικά αποσπάσματα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα οι Μεσολογγίτες αποφασίζουν να ηχήσουν τις σάλπιγγες για να συγκαλέσουν την πόλη σε συμβούλιο και να εμψυχώσουν ο ένας τον άλλο. Στο προηγούμενο χωρίο περιγράφεται η ομορφιά της φύσης την άνοιξη, ένας πειρασμός για τους Μεσολογγίτες που τους προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη θλίψη όταν αναλογίζονται ότι ο θάνατος είναι κοντά.

Η σάλπιγγα ηχεί μα αδύναμη και εξασθενημένη. Οι Τούρκοι περιγελούν τους Μεσολογγίτες και ηχούν τη δική τους σάλπιγγα για να κάμψουν το ηθικό των πολιορκημένων.

«Σάλπιγγα, κοψ’ του τραγουδιού τα μάγια με τή βία,
γυναικός, γέροντος, παιδιού, μήν κόψουν την αντρεία».

Χαμένη, αλίμονο, κι οκνή τη σάλπιγγα γρικάει·
αλλά πώς φθάνει στον εχθρό και καθ’ ηχώ ξυπνάει;
Γέλιο στο σκόρπιο στράτευμα σφοδρό γεννοβολιέται,
κι η περιπαίχτρα σάλπιγγα μεσουρανίς πετιέται·
και με χαρούμενη πνοή το στήθος το χορτάτο,
τ' αράθυμο, το δυνατό, κι όλο ψυχές γιομάτο,
βαρώντας γύρου ολόγυρα, ολόγυρα και πέρα,
τον όμορφο τρικύμισε καί ξάστερον αέρα·

τέλος μακριά σέρνει λαλιά, σαν το πεσούμεν’ άστρο,
τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά, ρητή κατά το κάστρο.

Το συγκεκριμένο απόσπασμα έχει μια ξεχωριστή αρμονία, τόσο σε ρητορικά σχήματα όσο και στον τρόπο που δημιουργεί ηχητικές εικόνες σμίγοντας τον ήχο με την εικόνα, δίνοντας κίνηση στο χωρίο και ρυθμό με διάφορες παρηχήσεις που αναπαράγουν τον ήχο της σάλπιγγας.

Ιδιαιτέρως οι τελευταίοι στίχοι έχουν ένα ξεχωριστό άκουσμα και διαπλέκουν τα ρητορική σχήματα με τρόπο εξαιρετικό. Για παράδειγμα, η αναδίπλωση και παρήχηση του ρ στο «βαρώντας γύρου ολόγυρα, ολόγυρα και πέρα» ή η εικόνα του πεφταστεριού σε συνάρτηση με την παρήχηση του ρ και την επανάληψη της λέξης «λαλιά» στον τελευταίο στίχο «τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά, ρητή κατά το κάστρο» δίνουν στο απόσπασμα κίνηση και δημιουργούν μια αίσθηση απειλής.