Τι είναι το ωραίο ή τι είναι τέχνη;

Μετά από ένα μήνα απουσίας, έρχομαι να θέσω ένα ερώτημα. Ξέρω ότι δεν είναι και πολύ ικανοποιητικό όσο θα ήταν μια ιστορία ή ένα ποίημα, αλλά όσο δεν έγραφα διάβαζα και μάθαινα κι αναρωτιόμουν. Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία του μεταμοντερνισμού, ενός καθόλα περίεργου— κατά τη γνώμη της γραφούσας— ρεύματος στην τέχνη, πλέον δεν πρέπει να μας απασχολεί η έννοια της αισθητικής, τι είναι το ωραίο, αλλά μια πιο οντολογική ερώτηση, τι είναι τέχνη. Αυτά λοιπόν λέει ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του ρεύματος, ο Jean François Lyotard.

Jean François Lyotard

Στην αρχή η ιδέα του μου φάνηκε αρκετά ενδιαφέρουσα. Μη έχοντας μελετήσει τον μεταμοντερνισμό σε βάθος, ξεκίνησα εξερευνώντας να ανακαλύψω τι εννοούσε. Και το κατάλαβα επισκεπτόμενη μια έκθεση τέχνης εδώ στην πρωτεύουσα. Απ’ ό,τι κατάλαβα πλέον δεν μας νοιάζει το έργο τέχνης να είναι υπερβατικό, ιδεατό, όμορφο. Αντιθέτως, τα έργα που είδα ήταν άσημα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα συνονθύλευμα από ετερόκλητα αντικείμενα που έχουν πίσω τους μια ιστορία, ή ένα θεωρητικό διάλογο που τους δίνει νόημα. Αλλά αν τα δει κανείς απομονωμένα, χωρίς τον επεξηγηματικό οδηγό του καλλιτέχνη ή του εφόρου του μουσείου που ανέλαβε την παρουσίασή τους, τα σύγχρονα έργα τέχνης δεν συγκινούν καθόλου.

Πίσω από τα έργα υπάρχουν πάντα ωραίες σκέψεις, ιστορίες και θεωρίες. Μα μπροστά τους υπάρχει ένα μπερδεμένο και βασανισμένο κοινό που κάποτε προσποιείται ότι εκτιμά αυτό που βλέπει. Ό,τι γίνεται χάριν του «μοντέρνου» και της προσπάθειας να επέλθει μια ρήξη με την παράδοση της τέχνης έχει ήδη ξαναγίνει. Οι μοντερνιστές του 20^ου αιώνα έχουν ήδη φέρει την τέχνη στα όριά της. Και είχαν τους λόγους τους. Δεν υπάρχει όμως κάτι τώρα που να εκφράζει τη δική μας ευαισθησία των δικών μας καιρών που να μη θυμίζει τόσο έντονα τι γινόταν εκατό χρόνια πριν;

Marcel Duchamp, The fountain, 1917

 Ο Μπρεχτ είχε ξεκινήσει ένα φιλοσοφικό διάλογο κάποτε— και δυστυχώς δεν τον τελείωσε ποτέ— για έναν άνθρωπο που ήθελε να αγοράσει μια τρομπέτα μόνο για το χαλκό, αγνοώντας το επιπρόσθετο κόστος που έχει το αντικείμενο λόγω της τέχνης που χρειάστηκε για να κατασκευαστεί. Καταντήσαμε κι εμείς να ψάχνουμε για την τεχνοτροπία ή τη μαστοριά ενός έργου όταν βλέπουμε ένα σύγχρονο έργο τέχνης. Το σημαντικό πλέον είναι η τέχνη που επιστρατεύτηκε για να κατασκευαστεί ή μάλλον για να μπορεί να παρουσιασθεί σε ένα συγκεκριμένο χώρο ως τέχνη.

Με μπερδεύει η κατάσταση. Και δεν μπορώ να ξέρω προς τα πού κινούμαστε δημιουργικά. Ωστόσο, δεν μπορώ να μην παραπονιέμαι που η σύγχρονη τέχνη αδυνατεί να με συγκινήσει όπως η παλιότερη. Ακόμα κι αν ένα παλαιότερο έργο τέχνης είναι άσχημο, έχω την εντύπωση ότι καταφέρνει να ταράξει τη ψυχή ενός ανθρώπου, όσο άτεγκτη κι αν είναι. Για παράδειγμα, ο Ελ Γκρέκο δεν έψαχνε το ωραίο και το ιδανικό στην τέχνη, αλλά κατάφερε να παρουσιάσει το υψηλό, κι οι πίνακές του σου τραβούν σίγουρα την προσοχή. Ή ο Πικάσο, δεν νομίζω να μπορεί κάποιος να πει ότι τα έργα του είναι αντικειμενικά όμορφα. Όμως είναι υποβλητικά, αγγίζουν την ευαισθησία του θεατή και τον βάζουν σε μια διαδικασία «συναισθηματικής» σκέψης. Ενώ αντιθέτως, τα μεταμοντέρνα έργα, ή αυτά που θέλουν να ονομάζονται μεταμοντέρνα, εκκινούν μια διαδικασία λογικής σκέψης και αδυνατούν να την πάρουν παρακάτω.

El Greco, The disrobing of Christ

Η τέχνη ανέκαθεν ήταν επανάσταση, παρόλο που σχετιζόταν και με άλλα πιο επίγεια θέματα όπως η ιδεολογία, η ιστορία, η πολιτική, η φιλοσοφία και το κεφάλαιο. Κι ανέκαθεν κατάφερνε με κάποιο τρόπο να συγκινεί και να επιβιώνει. Είμαι πολύ περίεργη να δω τι της επιφυλάσσει το μέλλον.